Het is een hele klus een afspraak te krijgen met Dave Eggers, een van de best verkopende auteurs in de VS, die daarnaast ook Valencia 862 runt, een stichting waarin jongeren die buiten de boot dreigen te vallen, schrijfles krijgen. Op het laatste moment komt de afspraak toch nog voor elkaar, of we de volgende dag om 10.00 uur in San Francisco kunnen zijn, een dikke duizend kilometer van waar we op dat moment verblijven. We boeken een binnenlandse vlucht, maar het stormt ellendig hard. De vlucht heeft vertraging en we komen te laat bij hem aan, er rest ons nog twintig minuten tijd voor het interview. Maar aan het einde van dat gesprek, weet Eggers toch nog ruimte te maken, of we aan het einde van de dag terug willen komen. En dan is er alle tijd om te praten over trauma, de kracht van verhalen en een radicale andere aanpak om de verbeelding te stretchen.

Tussen de twee afspraken door bezoeken we twee vestigingen van Valencia 862, de naam van de eerst opgerichte vestiging tegenover het kantoor van Eggers. Inmiddels zijn er over de hele wereld tientallen Valencia 862 locaties waar jongeren wiens verhaal niet of nauwelijks gehoord wordt, schrijfles krijgen zodat ze hun stem wel kunnen laten horen. Eggers wilde geen schoolse of klinische plekken, maar meteen de verbeelding aanspreken. De vestigingen die wij bezoeken zijn omgetoverd tot een piratenschip en een ruimteschip. We ontmoeten tientallen jongeren die onder begeleiding hun verhaal opschrijven en fijnslijpen; verhalen die Eggers bundelt en via zijn eigen uitgeverij uitbrengt. Als Eggers ons na het eerste korte interview naar de vestiging aan de overkant begeleid krijgt hij een warm onthaal. Ze zijn zichtbaar dol op hem. Een van hen zal later vertellen dat hij nergens terecht kon, dat hij het verkeerde pad op was gegaan, totdat hij in het piratenschip belandde en zijn frustratie op papier kon zetten. Eggers gaf hem ook een baantje in het piratenschip, hij verkoopt er nu boeken en doet het met zoveel charme dat je de verleiding niet kunt weerstaan, zo zullen we zelf merken.

Eggers: ‘Kinderen die eerst de taal onmachtig waren, of moeite hebben zich een plek in de samenleving te veroveren omdat ze niet gezien worden of onder erbarmelijke omstandigheden opgroeien, hebben plots vier publicaties op hun naam staan en boeken gesigneerd. Ze hebben hun narratief kunnen opschrijven en vormgeven, en daar wordt naar geluisterd. Dat is transformerend voor de rest van hun leven.’

Eggers eigen doorbraak kwam met zijn debuut Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit; wereldwijd een literaire sensatie waarvan miljoenen exemplaren werden verkocht. Het boek is gebaseerd op zijn eigen leven. Als Eggers begin twintig is overlijden zijn ouders binnen 32 dagen na elkaar aan kanker. Hij moet zorgdragen voor zijn zevenjarige broertje. Het boek tart alle conventies: in het voorwoord wordt de lezer aangeraden alleen de eerste 3 hoofdstukken te lezen omdat het daarna allemaal wat onevenwichtig wordt. De inleiding is een opsomming van passages die hij in de definitieve versie heeft weggelaten, compleet met motivatie. En dan is er nog een extreem lang dankwoord waar Marcus Aurelius nog een puntje aan had kunnen zuigen. Het lijkt alsof Eggers ons steeds wil weghouden van het drama zelf, zoals hij dat in het verhaal ook bij zijn broertje probeert. Telkens als het te emotioneel wordt, gebruikt Eggers magisch realistische passages om de boel luchtig te houden, vliegen hij en zijn broertje plots door de hemel of beleven ze allerlei avonturen die je zou kunnen tegenkomen in een boek van Roald Dahl of in science fiction, om maar te ontsnappen aan de tragische realiteit, zo lijkt het.

Eggers is gekleed in een spijkerbroek met sporttrui. Hij praat zacht, lijkt haast verlegen. Hij ziet er vermoeid uit; heeft donkere wallen onder zijn ogen. Dat kan ook niet anders, als in de loop van het gesprek duidelijk wordt wat hij allemaal voor elkaar krijgt. In zijn kantoor heeft hij een klein hokje voor zichzelf, het formaat van een bezemkast. De rest van het kantoor is één open ruimte, het gevoel van een redactie waar mensen illustreren, redigeren en boeken opmaken. Om hen heen liggen stapels boeken die net van de pers zijn gerold.

Het zijn donkere tijden in Amerika,' begint Eggers. 'Het land is gepolariseerd: de ene helft denkt dat de andere helft een beest is. We zijn tegenover elkaar uitgespeeld. Sinclaire Lewis^● Amerikaanse auteur die als eerste Amerikaan de Nobelprijs ontving schreef honderd jaar terug een boek It can’t happen here, over de opkomst van facisme in jaren 30 in Europa. De gedachte was, dat kan nooit in de VS gebeuren. Dat boek werd enorm populair toen Trump werd verkozen. Het boek beschrijft misschien wel het meest accuraat wat de impact is van een autocratisch systeem zoals Trump dat heeft willen voeren.'

Eggers is politiek bevlogen, Obama is een persoonlijke vriend met wie hij leiderschapsprojecten oppakt voor jongeren. Eggers maakt zich zorgen over de vergaande polarisatie, over het gemak waarmee burgerrechten worden geschonden, hoe migranten van hun kinderen worden gescheiden, hoe hele bevolkingsgroepen worden beschimpt en afgeschreven, over onterecht veroordeelden, met name zwarte mensen, over de algemene schoffering die gaande is. Tijdens het gesprek wordt dat lijstje groter en groter. Schrijven is zijn middel om aan misstanden aan de kaak te stellen. 'Ik geloof erin dat verhalen de wereld kunnen veranderen.'

Toch had schrijven niet direct Eggers interesse. Hij was geïnteresseerd in tekenen en schilderen, leek voorbestemd om kunstenaar te worden. 'Maar toen raakte ik betrokken bij een schoolkrant en ervoer ik de kracht van woorden. Het was 2003, de VS vielen Irak binnen. Twee van mijn vrienden gingen de oorlog in. Ik werd journalist en activist. Ik had toen al een atelier waar ik kunst maakte waar maar weinig mensen in geïnteresseerd waren. Plots schreef ik stukken die op de voorpagina van een krant verschenen, stukken die de gedachten van mensen konden veranderen over een oorlog. Ik dacht als ik iets doe, kies ik voor impact in plaats van iets om boven een bank in een huiskamer te hangen. Mijn focus verschoof. Alles wat ik nu doe gaat over impact maken. Hoe kunnen we met verhalen onrecht bestrijden en de mindset van mensen ten positieve veranderen."

In het boek Wat is de wat verdiepte Eggers zich in de Soedanese gemeenschap en trok hij jarenlang op met de Valentino Achak Denk, een vluchteling uit het door oorlog verscheurde Soedan. Eggers reisde met Valentino mee terug naar Soedan om te begrijpen welke helse tocht hij als kind heeft gemaakt toen hij samen met andere lost boys ^● de naam die werd gegeven aan een groep van meer dan 20.000 jongens van de etnische groepen Nuer en Dinka die wees werden tijdens de Tweede Sudanese burgeroorlog, waarbij ongeveer 2 miljoen werden gedood duizenden kilometers te voet aflegde op zoek naar een veilige plek. Eggers beschrijft de voettocht vanuit Valentino, de confrontatie met vijandelijke soldaten, de helse hitte en hongersnood, hyena's en leeuwen die de lost boys aanvallen, het verblijf in vluchtelingenkampen, de ontreddering en hoop. Naast een persoonlijk relaas krijg je ook inzicht in het Soedanese conflict, waar in de pers nauwelijks iets over te lezen viel omdat het land economisch van weinig waarde is.

In Zeitoun beschrijft Eggers de Katrina ramp in New Orleans via de ogen van een Syrische familie van wie de vader een respectabele aannemer is. Als de orkaan de huizen van zijn klanten verwoest, geeft hij geen gehoor aan het verzoek te vertrekken, maar trekt hij er juist in zijn kano op uit om zijn klanten te helpen. Hij stut de huizen en deelt goederen uit. Maar dan verdwijnt Abdulrahman Zeitoun plots. Waar is hij gebleven? Langzaam wordt duidelijk dat Abdulrahman is aangezien voor plunderaar en terrorist en dat hij gevangen is gezet.

Eggers: 'Er zijn beschamende periodes geweest in het moderne Amerika, maar gedurende mijn leven nooit zo beschamend als nu. Er is nog nooit zoveel chaos geweest. We hebben met Trump de slechtste president ooit gehad in de Amerikaanse geschiedenis. We moeten weer herformuleren wat een overheid betekent, wat we kunnen verwachten van een president. Het idee nu is dat je als president niet over de benodigde kwalificatie hoeft te beschikken, dat het niet belangrijk is om een uitgebalanceerd temperament te hebben, dat ongecontroleerde woede en wraak normaal zijn, dat je geen respect hoeft te hebben voor je geschiedenis en voor andersdenkenden, dat iemand tot het bot vernederen stemmen oplevert, dat macht staat voor manipulatie en indoctrinatie, en dat je het allemaal niet zo nauw hoeft te nemen met wat waarheid is. We hebben met zijn allen gefaald. We moeten beter ons best doen. En dat begint bij educatie. Als jongeren iets nieuws leren op school, bijvoorbeeld over de impact van klimaatveranderingen dan nemen ze die kennis ook mee naar huis. Dat heeft effect op hoe ouders gaan denken. Bij Valencia 862 willen we de verhalen van jongeren vertellen, hen leren dan ze regie hebben over hun eigen narratief. Van sommige groepen is hun identiteit gestolen.'

Eggers vertelt over Amerikanen met een Mexicaanse achtergrond, hoe die door Trump bestempeld zijn als verkrachters en moordenaars. 'Ze weten heus wel dat het een politieke move was van Trump om aan de macht te komen. Maar 60 miljoen mensen hebben op hem gestemd en zijn het dus klaarblijkelijk met hem eens. We zijn toen bij Valencia 862 direct begonnen met een project: Letters to Trump. Jongeren met een Mexicaanse achtergrond mochten brieven schrijven waarin ze vertelden wat die uitspraken van Trump met hen deden. Waarom haat je mij? Waarom mogen we hier niet zijn? Weet jij wel iets over Mexicanen als je zoiets zegt?

We wilden die mis-identificatie rechtzetten. Die jongeren voelden zich eerst stemloos, maar wij zeiden: we geven je een veilige plek om je uit te kunnen spreken, we begeleiden je om die stem zo goed mogelijk te verwoorden, en we gaan ervoor zorgen dat die stemmen ook gehoord worden. Zo wilden we de jongeren de kans geven om regie te behouden over hun narratief. Toen de boeken gepubliceerd werden, hielden we bijeenkomsten waar de jongeren ook live hun stem lieten horen. Er kwam daarna een zekere rust over ze. Ze hadden weer eigenaarschap over hun eigen verhaal. Dat maakt krachtig. Datzelfde doen we ook met de - voornamelijk zwarte - jongeren die jarenlang hebben vastgezeten voor misdaden die ze niet hebben begaan, het onrecht dat hen is aangedaan recht zetten door het eigen verhaal terug te claimen.'

Door de non-lineaire structuur van zijn debuutroman wordt Eggers gezien als een postmoderne schrijver, een label waar hij zelf niets mee heeft. 'Het idee van postmodern is dat de waarheid er niet toe doet. Maar ik wilde met mijn boek juist recht doen aan de waarheid die mijn broertrje en ik met de dood van onze ouders was overkomen. Maar soms is een realistische beschrijving niet genoeg, heb je fantasie nodig om de realiteit te kunnen benaderen.' Eggers hecht aan de waarheid, niet als een meetlat die altijd hetzelfde blijft, maar als het waarnemen van onrecht in dit moment en daar iets aan willen doen. 'Als dat er niet meer toe zou doen dan kunnen we wel ophouden, dan wordt alles cynisch.'

Eggers: 'We zijn nu bezig met een project waarin we de ongelijkheid van educatie tussen kinderen van rijke ouders en die van niet-rijke ouders aan de kaak stellen. Armoede wordt op die manier van generatie op generatie overgedragen en dat is niet nodig als we ons onderwijssysteem veranderen. Kinderen van armere ouders hebben vaak geen idee hoe het schoolsysteem werkt, hoe je een vervolgopleiding kunt doen. Er wordt vanuit gegaan dat ze dat toch niet zullen doen. Met scholar match geven we jongeren inzicht in vervolgopleidingen, zo onderzoeken we wat bij hen past. Dat doen we met persoonlijke begeleiding. Iedere begeleider kan gedurende een jaar maximaal 20 tot 30 jongeren begeleiden. Je kunt je voorstellen hoeveel begeleiders er wel niet nodig zijn om impact te kunnen maken. Het is ground work, bijna chirurgisch, op maat gemaakt. We willen levens veranderen door meer vrijheid en mogelijkheden te scheppen.'

Toen we in de middag een bezoek brachten aan Valencia 862 aan de overkant van Eggers kantoor, konden we in de buik van het piratenschip zelf de kracht van persoonlijke aandacht ondervinden. Tientallen jongeren werden begeleid, eerst met hun huiswerk en toen met een schrijfopdracht. Er heerste een complete rust. De jongeren hadden de regie, gaven aan wanneer ze reflectie verlangden. Voor ouders die meekwamen waren er banken en stoelen en tal van boeken. Niemand leek haast te hebben, nergens ging een telefoon.

Eggers: 'We zien ons begeleiders vaak als wijze grootouders: kalm, geen haast om ergens anders te zijn, alle rust op te luisteren en in gesprek te gaan, ze zitten niet tegelijkertijd hun Whatsapp te checken. Ze zijn er met volledige aandacht bij. Aandacht, dat is een radical thing als je kijkt waar we als samenleving heengaan. Bijna alles wat we tegenwoordig creëren heeft te maken met versnellen en mensen op afstand houden. Wij geloven in menselijk contact ^● Dit interview is afgenomen net voor Corona. . Screen time heeft een bewezen negatief effect op het brein van kinderen. We zijn hier in San Francisco begonnen in de meest hightech-town ter wereld. We krijgen regelmatig techies over de vloer, we geven je wel een paar honderd schermen, zeggen ze dan, maar als ze dan komen kijken en al die vellen papier en pennen zien, en de oude machines waarmee we de boeken drukken en binden, dan zijn ze geshockeerd.

Het gaat ons niet om jongeren te leren wat technologie is, over een paar jaar is alles op dat terrein alweer vernieuwd; het draait er bij ons om je eigen drive te vinden, te onderzoeken hoe je denkt en waarom, hoe je daar uitdrukking aan kunt geven, hoe je dat op een voor jou unieke manier kunt doen, en hoe je daarmee anderen kunt inspireren en je tot anderen kunt relateren.

Veel kinderen en jongeren komen uit migrantengezinnen of hebben ouders die het niet zo breed hebben. Ze komen vaak met een taal of ontwikkelingsachterstand, zitten op over-crowded scholen, maar een paar jaar later lopen zij juist voorop. Ze hebben hier zoveel aandacht gekregen en geleerd op een originele manier uitdrukking te geven aan hun gevoelens en gedachten. Het zijn rustige, geduldige, geïnteresseerde en creatieve jongeren geworden.'

Aandacht is steeds het woord dat terugkeert. En interesse, in elkaars verhalen. Eggers heeft niet zoveel op met technologie. Hij vertelt een anekdote waarin techies clashten met de jongeren uit de buurt. 'Er is hier verderop een voetbalveldje waar de jongeren altijd een balletje trappen. Een paar maanden geleden vestigde een grote techcompany zich in deze buurt. Ze huurden dat veldje voor een in-company training. De jongeren wisten van niets, kwamen na schooltijd langs, wilden wel een balletje meetrappen, maar werden geweerd: "Nee, we hebben dit veldje gereserveerd, jullie mogen hier niet zijn," kregen ze te horen. Die jongeren hadden geen idee dat je zo’n veldje kon afhuren. Er ontstond een confrontatie met woorden, dat gefilmd werd en online gezet werd. Miljoenen mensen zagen het filmpje. Er was een jongen hier uit de buurt, die zei: 'Dit is ook ons veldje', en hij verwoorde het zo krachtig en mooi dat die techboys met hun bek vol tanden stonden. Dat voorval veranderde de hele dialoog. Tech-companies besefte ineens, we zijn gasten in deze stad, we kunnen de ruimte niet met geld en macht kopen. We moeten luisteren naar de mensen die hier al hun leven lang wonen. Nu zijn er veel vrijwilligers van die techcompanies die bij ons met de jongeren aan de slag gaan om een bijdrage te leveren. En daar komt alleen maar low-tech bij aan te pas.' Eggers lacht, hij leeft op dit soort anekdotes waarin de underdog met verhalen zijn onderdrukking doorbreekt. Dat is was hij met Valencia 862 fasciliteert, en met een overgave die nederig maakt.

Inmiddels werken er duizenden vrijwilligers bij Valencia 862. Eggers doet het proces uit de doeken: "Eerst luisteren, naar iemands verhaal, soms tientallen uren lang. Dat wordt opgenomen. Dan begeleiden we die persoon zijn verhaal op te schrijven. En dan begint het polijsten. Om tot een gepubliceerd verhaal te komen zijn er soms honderden uren persoonlijke begeleiding aan vooraf gegaan. Een eerste draft is niet goed genoeg, het gaat niet om cute, maar om iets maken wat top is, iets dat impact heeft. Daar horen belangrijke processen bij: focus, omgaan met frustratie en tegenslag, kunnen reflecteren op wat je maakt, geen genoegen nemen met short-cuts, echt voor iets willen gaan en daar moeite voor willen doen. Dan ontwikkel je je. Je leert jongeren dan ook: Jouw stem is belangrijk genoeg om gepolijst te worden, om verfijnd te worden en in een professionele context gehoord te worden.'

Eggers mocht dan in eerste instantie meer geïnteresseerd zijn in kunst dan in boeken, toch werd hij al jong geraakt door de impact van het boek. 'Ik was een jaar of acht toen een leraar een project organiseerde waarin we verhalen moesten vertellen. Die verhalen werden tot boek gebonden. Maar voor het zover was, moesten we een heel proces door. We moesten er illustraties bij maken, elkaars verhalen lezen en er iets over zeggen. Hij stelde hoge eisen, hij dacht niet: je bent acht, dus het is wel goed zo. We gingen door en door, totdat we het als klas ook echt goed vonden. Er werden professionele standaards gezet waar we al jong kennis mee leerden maken. Doorzetten om iets goed te krijgen, trots zijn op het eindresultaat, iets maken dat meer is dan een liefdadigheidsproject. Dat blijft je altijd bij. Dat wil ik de jongeren bij Valencia 862 meegeven."

Robin vraagt of de jongeren waarmee hij werkt getraumatiseerd zijn en hoe hij daar mee omgaat. Eggers: 'We werken bijvoorbeeld met jongeren die thuisloos zijn of die net uit de gevangenis komen. Die dragen nogal wat bagage met zich mee. We hebben het niet direct over wat ze hebben meegemaakt. We creëren een medium: schrijven. We gaan aan de slag met creative writing of we leren ze interviewen. We zijn geen psychologen, maar door te luisteren, door die jongeren welkom te heten, door geïnteresseerd te zijn in hun verhaal en door ze te helpen dat verhaal vorm te geven, kunnen ze trauma's een plek geven. We geven jongeren bijvoorbeeld de opdracht een monoloog te schrijven over iets belangrijks dat in je leven gebeurd is, en dan laten we iemand anders die monoloog opvoeren. De jongeren hoeven dan niet in alle kwetsbaarheid hun verhaal zelf op te voeren. Als je afstand neemt tot je verhaal, kun je je er vaak intiemer toe verhouden. Dat klinkt paradoxaal, maar toch is het zo. De jongeren worden dan begeleid door schrijvers en er zijn acteurs en dramaturgen om ze te begeleiden om de monoloog op te voeren. We werken in zo'n project samen met The American Conservatory Theater, daar zitten grote acteurs bij. En dan doen we ook een opvoering in hun theater op Market Street, waar de jongeren ook familie en vrienden voor mogen uitnodigen. Door zo te werk te gaan, doorleven de jongeren niet alleen hun eigen verhaal, maar acteren ze ook het verhaal van een ander waardoor er herkenning is en jongeren verschillende posities leren aannemen.

Van al die monologen maken we boeken die we zelf uitgeven. Aan het einde van zo’n proces voelen de jongeren zich totale professionals, ze hebben geleerd wat erbij komt kijken om iets creatiefs te ontwikkelen, te produceren, te communiceren en op te voeren. Ik vraag ze soms, moet je na afloop geen Q&A met het publiek doen. Dan zeggen ze, "laat me daar nog even over nadenken." They own what they have created.'

We vertellen over de creatieve sessies die we bij Your Lab doen, of dat nou met schrijftechnieken is of met technieken uit theater of film. Creatief materiaal maken van innerlijke conflicten, positie-wisselingen zodat er inleving en compassie ontwikkeld wordt, en vooral het lichamelijk doorleven van al die processen, zodat processen niet alleen mentaal blijven. Eggers is geïnteresseerd, wil meer weten over dat lichamelijke en hoe inzichten daarin kunnen bijdragen om heftige gebeurtenissen te transformeren.

Hij vertelt een verhaal over iemand waar hij en zijn team zich zorgen over maakten omdat ze niet precies wisten hoe ze ermee moesten omgaan. 'Een van de eerste jongeren die hier kwam was bijzonder intelligent. Hij werd gepest op school. Het enige waarover hij wilde schrijven was dat hij met een machine gun zijn klasgenoten overhoop zou schieten. We hebben met de schoolleiding gesproken, en met de jongen zelf natuurlijk, waarom wil je daarover schrijven, er zijn zoveel andere onderwerpen om over te schrijven. Maar zijn woede moest er eerst uit, via die gewelddadige verhalen. We maakte ons grote zorgen. Het enige wat we konden doen was alert zijn, luisteren, en van zijn woede creatief materiaal van maken, zodat hij afstand kon nemen en zijn woede kon transformeren. Hij is nu 34 en nog steeds bij ons, maar nu als een van de begeleiders.'

Net als in zijn debuut wil Eggers niet teveel blijven stilstaan bij drama. Eerder in het gesprek vroeg ik hem al of de dood van zijn ouders en daarmee de zorg voor zijn jonge broer heeft doorgewerkt in zijn motivatie om Valencia 862 op te richten. Maar van een mogelijk verband wil Eggers niets weten. Geen gepsychologiseer, wat overigens veel schrijvers hebben, waaronder Eggers grote held Nabokov. Creatie is voor hen het middel tot transformatie: 'Met praten heb je altijd zoiets, maken we nu eigenlijk wel vorderingen. Maar als je iets creëert heb je iets concreets, en blijven de gevoelens niet langer in het innerlijke terrein maar is er expressie aan gegeven. Creatie biedt een weg naar buiten.'

Hij schakelt na het verhaal van de jongen met moordneigingen razendsnel over op een ander voorbeeld, over de les die hij die middag begeleidde met een groep kinderen; a field trip noemt hij dat. Een schoolklas komt dan langs en de kinderen worden begeleid om iets te vertellen over een ingrijpende gebeurtenis uit hun leven: 'Vandaag waren er twee kinderen van een jaar of elf die hun verhalen vertelden aan hun klasgenoten, een groep van ongeveer veertig kinderen. De opdracht was dat ze dat op een humoristische manier moeten doen. Een van hen vertelde over hoe hij bijna verdronken was, een ander over het adopteren van een hond die diezelfde dag door een ongeluk bijna werd overreden. Maar omdat ze het met zoveel humor deden, was het een blast, het waren drie heerlijke ontspannende uren waarin we met elkaar de grootste lol hadden.'