U staat bekend om uw zoektocht naar verstilling en verbinding met uzelf. Hoe kwam u op dat pad terecht en waar heeft het toe geleid?

Die behoefte is ontstaan door spanning, toen mijn naaste collega en goede vriend overleed terwijl ik nog niet zo lang voorzitter van de Rabobank was. Ik kreeg zijn taken erbij, wat eigenlijk teveel was en waardoor ik ook fysieke klachten kreeg. Dat zette de ommekeer in, mijn zoektocht naar innerlijke rust. Via mensen in mijn omgeving kwam ik bij een Zenmeester terecht die mij heeft geleerd te mediteren, waarmee de weg naar stilte en rust werd geopend. Ik ben ervan overtuigd dat de stilte mij geholpen heeft om mijn leiderschap te ontwikkelen. Ik wilde simpelweg mezelf kunnen zijn en zoveel mogelijk van binnenuit, vanuit intuïtie kunnen handelen.

In hoeverre werd uw leiderschap effectiever naarmate u meer op uw intuïtie vertrouwde?

Intuïtie heeft voor mij te maken met duidelijkheid over innerlijke motivatie en oriëntatie. Als je je als persoon laat zien, je niet zozeer verlaat op functie en hiërarchie, maar juist op wat je echt vindt en wilt representeren, dan motiveer je mensen veel meer dan met rationele overtuigingen. Dit werd mijn manier van leidinggeven en dat leidde ertoe dat mensen geneigd waren, misschien meer dan anders, om mij te volgen.

Was het nooit lastig op uw intuïtie te blijven vertrouwen, terwijl de bankenwereld een vrij rationele wereld is?

Ratio is niet iets wat je moet uitschakelen, want het is uitermate belangrijk om de innerlijke dialoog te kunnen voeren. Op een intuïtieve impuls liet ik altijd mijn kritisch vermogen los, zodat ik niet klakkeloos die impulsen volgde, maar mezelf voortdurend bevroeg: ‘Komt wat ik voel wel uit een zuivere bron?’ Omdat je ook impulsen kunt krijgen vanuit het onderbewuste, bijvoorbeeld door trauma’s of egostrevingen, moet je jezelf kritisch blijven bevragen. Je zou dit de dialogische mens kunnen noemen, dat je steeds in dialoog gaat met jezelf, dat je een dialoog voert tussen wie je bent en wie je wilt zijn. Het maakt je tot een heler mens, als je al informatiekanalen in onderling samenspel gebruikt.

Ziet u de noodzaak van begeleiden van mensen in het bedrijfsleven naar een innerlijke ontdekkingstocht zoals wij sinds vorig jaar bij Your Lab doen?

Ja, al moet ik wel zeggen dat ik toentertijd bij de Rabobank niet naar buiten bracht welke persoonlijke ontwikkeling ik doormaakte. In de jaren ’90, met heromanagement als norm, was het niet zo in de mode om het te hebben over de omslag die ik doormaakte: van alsmaar aan verwachtingen willen voldoen naar vertrouwen op je innerlijke kompas. Pas toen ik de effectiviteit ervan bemerkte bij mijzelf, besefte ik hoe belangrijk het was om die ervaringen wel te delen en ben ik mee gaan werken aan leiderschapsprogramma’s waarin die omslag het uitgangspunt is. Mijn leven staat momenteel in dat teken. Zo was ik betrokken bij de oprichting van de Foundation for National Leadership, en om die reden heb ik ook zitting in de Raad van Advies van Your Lab. Ik zie dus zeker het nut in van persoonlijke ontwikkeling, om jezelf heler te maken en meer uit het leven te halen, niet alleen als leider maar op alle niveaus.

Staat het bedrijfsleven op dit moment wel open voor zo’n omslag? De meeste bedrijven zijn toch gefocust op winst maken?

Ondernemers die succesvol zaken willen doen, zullen eerder geneigd zijn deze omslag te maken dan bureaucratische organisaties die vaak nog in een puur rationeel concept blijven hangen. Ik zie in het bedrijfsleven steeds meer de behoefte om de volledige potentie van mensen optimaal te benutten. Juist als je in een concurrentieveld zit moet je ook wel. In de top van het bedrijfsleven worden nu methodes gebruikt – bijvoorbeeld Mindfullness – waarin verbinding met intuïtie een steeds serieuzere rol speelt. Er zijn zelfs bedrijven met een stiltecentrum, waar je tussendoor even tot rust kunt komen, dat is de nieuwe tijdsgeest. Ook het bedrijfsleven komt er nu achter dat intrinsieke motivatie veel belangrijker en duurzamer is dan motiveren via externe incentives, bevelen of financiële beloningen.

Echte winst hangt af van de mate waarin je maatschappelijk toegevoegde waarde biedt. Er is dus niets mis met winst en ook niet met het nastreven ervan. Er is een voorhoede van CEO’s die onderkent dat vooral echte betrokkenheid leidt tot creativiteit en productiviteit. Als je in een team werkt waarin iedereen vanuit innerlijke motivatie iets toevoegt, dan leidt dat automatisch tot toegevoegde waarde en winst. Dus ook voor bedrijven geldt, geven is ontvangen.

Veel jonge mensen zijn erg betrokken bij hun werk, maar een burn-out ligt al snel op de loer. Is hun betrokkenheid te groot?

Jonge mensen van nu passen niet meer in oude structuren. Ze houden het gewoon niet meer vol in hiërarchische en mechanistische bedrijfsstructuren, daar haken ze op af. Vooral vrouwen, die zijn vaak zo gemotiveerd dat ze niet van ophouden weten. Het kan zijn dat je zo gemotiveerd bent dat je daarin te ver gaat. Daarom is het belangrijk om steeds die innerlijke dialoog te voeren en je af te vragen of je betrokkenheid uit een innerlijke motivatie komt. Mijn ervaring is dat als je doet wat je graag doet, je juist energie krijgt, meer dan het kost. Voor mij is het simpel: de energie die je erin stopt, moet er minstens evenredig uitkomen. Steeds als dat niet zo was, ging ik weg; dat heb ik een aantal keer gedaan.

Soms kun je verleid worden om elders bij te tanken om op je werk weer energie te hebben, maar zoiets houd je nooit lang vol. Het raakt op, je raakt overwerkt, ik heb er zelf ook wel tegenaan gezeten. Voor mij onmiddellijk het signaal om te zeggen, ik vertrek.

Had u dan geen angsten en onzekerheden?

Ik moet zeggen dat ik altijd het geluk heb gehad dat mensen mijn talenten zagen en vertrouwen in mij hadden. “Dat zal jij ook wel kunnen”, werd mij vaak gezegd. Ook door politici, maar de politiek bleek niets voor mij. Toen ik leerde vertrouwen op mijn intuïtie was er geen sprake meer van angst, omdat ik voortdurend in dialoog ging en dus ook gewaarschuwd werd voor wat ik niet moest doen. Wanneer je je op een terrein begeeft waar je niet voor in de wieg gelegd bent, begin je met een achterstand.

Hoe kom je erachter dat je ergens niet voor in de wieg bent gelegd? Je kunt toch ook denken dat het angst is die je weerhoudt?

Er is een verschil tussen angst en nuchtere zelfanalyse. Je functioneert het best daar waar je je thuis voelt, waarin je jouw capaciteiten en talenten kunt inzetten voor iets dat jij zinvol vindt. In de politiek moet je altijd over je schouder heen kijken, je kunt ieder moment aangevallen worden. In zo’n omgeving wil ik helemaal niet werken. Er zijn gelukkig mensen die het wel willen, maar ik niet. Mijn keuze om niet voor de politiek te gaan is niet ingegeven door angst, maar door intuïtie, dus door een diep weten dat ik er niet op mijn plek zou zijn en daar dan ook niet goed zou functioneren.

Is het niet juist waardevol zijn om dat thuisgevoel af en toe te verlaten, en uit je comfort zone te stappen?

Ja, teveel mensen blijven hangen in hun comfortzone. Je moet wel jezelf juist durven stretchen. Maar als je dat doet buiten de terreinen waar jij je echt mee kunt verbinden, dan ga je volgens mij te ver. Ik was er nooit zo op uit om carrière te maken, en steeds als ik weer ergens voor gevraagd werd, stond ik ervan te kijken. Maar ik ging er alleen op in als ik wist dat ik een waardevolle bijdrage kon leveren, en niet omdat ik er veel meer mee kon verdienen of er meer prestige door kreeg. Je moet dingen doen omdat je ze graag wilt doen, en niet om ego-redenen. Alleen dan verruim je jezelf.

Is dat de belangrijkste les geweest in uw carrière?

Ja, dat kan je wel zeggen. Richt je op het nu, niet op een moment in de toekomst. Je maakt het gemakkelijkst carrière als je je volledig inzet voor wat je op dat moment moet doen. Als leidinggevende kregen mensen bij mij daardoor het gevoel dat ik er was voor wat er op dat moment urgent was, en dat ik dus niet bezig was met carrièreplanning, met volgende posities. Als je je voluit verbindt, geef je het heldere signaal dat je mensen serieus neemt. Want als je dat doet, dan moet je je ook echt als persoon laten zien, in al je naaktheid, en dat motiveert mensen. Je inspireert mensen door te zijn wie je bent, wat veel effectiever is dan een rol te spelen, de baas uit te hangen.

Was het altijd mogelijk om zo toegewijd te zijn en toch innerlijke ruimte te behouden?

Ook al heb ik me altijd zo voluit mogelijk gegeven, ik heb altijd ruimte genomen om even buiten de spelende kwestie te staan, zodat ik overzicht bleef houden over het geheel. Je moet je niet zo identificeren met wat er speelt dat je niet meer kritisch kunt reflecteren. Dus wel een volle inzet, maar ook jezelf de ruimte geven. Maar ook hier heeft het proces van innerlijke verstilling me geholpen, ik kon in verbinding blijven met wat er echt toe deed en zo stond de druk nooit mijn potentieel in de weg.
Ik leerde al vroeg het belang om gelijktijdig overgave te hebben en kritische afstand te behouden. Vlak na de oorlog was alles in Nederland op de bon, ook kleding, maar in België niet. Daarom ging mijn moeder in België naar de markt om stof te kopen voor kleren voor ons. Toen is bij mij blijven hangen dat het altijd anders kan, en beter, als je maar vindingrijk bent. Zit je ergens diep in en identificeer je je met het heersende systeem, dan zie je vaak niet dat er een ontsnapping mogelijk is, een oplossing uit een onverwachte hoek

Is zo’n succesvolle carrière als u heeft gehad wel te combineren met familie en vrienden? Hoe heeft u dat ervaren?

Met mijn familie had ik er geen moeite mee, maar mijn harde werken heeft wel een wissel getrokken op het aantal vrienden dat ik heb. Mijn toewijding aan mijn werk was zo groot dat er in mijn privéleven naast mijn familieleden nog maar ruimte was voor een enkele vriend. Voor mijn gezin hield ik het weekend vrij, hoewel ik altijd met directiedossiers aan de keukentafel zat. Dus ik was er wel, maar toch ook weer niet. Dat waren wel schippermomenten.